W zeszłym tygodniu minęło 15 lat od kiedy umarła moja mama. Przez cały ten czas ani na chwilę nie przestałem tęsknić.

Przeczytałem ostatnio fantastyczną książkę Marcina Wichy „Rzeczy, których nie wyrzuciłem”. To świetna opowieść, błyskotliwe rozliczenie z dzieciństwem, rodziną i komuną, ale przede wszystkim pożegnanie z matką. Gdy czytałem tę książkę, przepełniała mnie zazdrość. Ten facet wiedział. Żegnał się przez kilka tygodni czy też miesięcy. To okrutne, ale daleko mniej okrutne niż obudzić się i dowiedzieć, że mamy już nie ma, tak jak ja. Czy tak jak mój brat, który odebrał telefon.

Przedmioty już wiedziały. Czuły, że wkrótce będą przesuwane. Przekładane w niewłaściwe miejsca. Dotykane cudzymi rękami. Będą się kurzyć. Będą się rozbijać. Pękać. Łamać pod obcym dotykiem.

Ani moja żona, ani dzieci nie poznały mojej mamy. Czyli jakby mama również ich nie poznała, ale wierzę, że tam, gdzie jest, jakimś magicznym sposobem nas obserwuje. Zostało mi po niej mnóstwo wspomnień i w zasadzie niewiele więcej. Kilka rzeczy w naszym domu są stricte po niej, na przykład osiołek, którego uszyła mojej siostrze ciotecznej, a później jakoś trafił do nas. Albo zdjęcie, zwykła stara fotografia dziewięć na trzynaście centymetrów, na której moja mama, przyłapana na relaksie na działce, zabawnie drapie się w głowę.

– Pana mamusia weszła na ostatnią prostą, że tak powiem.
Nie drgnęła jej powieka, kiedy chciała odesłać chorą, jednak krępuje się powiedzieć „pana matka umiera”. (…) W kraju zdrobnień można żywego człowieka potraktować jak truchło, ale koniecznie trzeba dodać „mama”, „mamusia”.

Mo i dzieci przyzwyczaiły się już do tego dziwnego zdjęcia. Dla mnie to po prostu mama. Ale moje dziewczyny nie mają z nią żadnego uczuciowego związku. Zrozumiałem to pewnego dnia, kilka tygodni po naszej przeprowadzce do nowego domu, kiedy zdjęcie mamy zamieszkało na naszych pięknych schodach wśród zieleni. Emma postanowiła zmienić ustawienie obrazków, które tam wiszą, i powiedziała: „A śmieszną panią przestawimy tutaj”. Wzruszyło mnie to, rozbawiło i też trochę zasmuciło, że moja mama jest dla niej kimś obcym. Ale jak by miało być inaczej?

Ale ty nie umrzesz? – spytałem kiedyś. – Umrę. Każdy umrze. – Ale ty nie umrzesz? – Umrę, ale dopiero kiedy nie będziesz mnie potrzebował.
Miałem pięć lat i w pierwszej chwili uznałem tę odpowiedź za satysfakcjonującą. Negocjacje w kwestii śmierci nie należą do łatwych. 

Wiele rzeczy przypomina mi mamę. Kiedy moja żona wysyła mnie do lekarza, a ja nie chcę, bo jak każdy głupi facet nie cierpię chodzić do lekarzy, przypomina mi się, że mama po prostu by mnie zbadała i przepisała leki, i z ociąganiem wręczyłaby mi zwolnienie, albo raczej nie. Kiedy mam wrażenie, że zaniedbuję tatę, albo że mnie drażni i nie potrafię się z nim dogadać, przypomina mi się, że mama swoją genialną intuicją zawsze potrafiła zażegnać wszelki konflikt. Wiele książek i filmów mi ją przypomina. Wiele piosenek i płyt, na przykład „Czwórka” Led Zeppelin, bo ją lubiła. Nie byłem w stanie przebrnąć przez Freuda, po pierwsze dlatego że jest cholernie ciężki, po drugie z powodu mamy. Była psychiatrą i często odwoływała się do „Wstępu do psychoanalizy”. Przypomina mi się jej gabinet na Pradze – założyła prywatną lecznicę tylko pod warunkiem, że zdobędzie kontrakt z NFZ-em, bo chciała leczyć ludzi, których nie stać było na prywatnego lekarza. Dziesiątki pacjentów przyszły potem na jej pogrzeb. Widziałem to na filmie. Nie było mnie tam.

Gdzie jest Piotrek? – pyta matka. – Przecież nie żyje. – Ale w takim momencie powinien być – mówi. Nadal nie przyjmuje łatwych usprawiedliwień. Nadal nie uznaje działania siły wyższej. Gdyby chciał, toby przyszedł. Śmierć to nie powód.

Śmierć rodzica to podobno coś normalnego. Jasne. Ok, mogę się zgodzić, bo nie wyobrażam sobie pogodzenia się ze śmiercią dziecka, tak jak Manuela w filmie „Wszystko o mojej matce” Pedro Almodovara. Ale kiedy życie, czy też raczej śmierć, oddziela cię od rodzica jak nożyczkami, raz na zawsze, bez słowa ostrzeżenia, trudno to zaakceptować. Tylko że cóż zrobić innego? Może pożegnanie się z kimś bliskim, i wiedza, że niedługo go nie będzie, jest straszne. Ale żałuję, że nie miałem takiej okazji.

Cytaty: „Rzeczy, których nie wyrzuciłem”, Marcin Wicha

Zdjęcie: Cecilia Roth jako Manuela w „Wszystko o mojej matce”